Ingetogen herdenking Makkum

Verzet

verzet je tegen onderdrukking
van mensen door mensen.
is macht dan zo belangrijk,
zo belangrijk om iemand dood te wensen?

verzet je tegen gedachten
dat je beter bent dan een ander.
voel je niet verheven,
maar leef naast elkander.

verzet je tegen oorlog.
laat hem niet beginnen,
want hij kent alleen maar slachtoffers.
niemand zal ooit winnen.

verzetten tegen ….. het klinkt zo stoer:
achter een idee gaan staan.
maar zou het niet beter zijn,
als het woord niet hoefde te bestaan?

Vrijheid in Verbondenheid - Makkum 4 mei 2022

Goedenavond allemaal.

Morgen vieren we de ‘Bevrijding’ van de Duitse overheersing tijden de Tweede Wereldoorlog. Vandaag herdenken we de slachtoffers van de bezetting. Niet alleen zij die toen gesneuveld zijn maar allen die bij naoorlogse conflicten zijn omgekomen. Die lijst begint bij de Politionele Acties, de Korea-oorlog en loopt via Srebrenica door tot Peace Keeping in Mali.

Een lange lijst waarbij niet alleen mensen slachtoffer werden van geweld maar ook laat zien dat vrede, veiligheid en vrijheid een schaarser goed is dan wij vaak menen.

Dit is nu zichtbaarder dan ooit bij de oorlog in Oekraïne. De vrijheid en de zelfstandigheid van haar bevolking wordt met bruut geweld bedreigd. En, dit conflict is dichter bij ons dan ons lief is. Sinds de Koude Oorlog lijkt de bedreiging van ‘onze’ vrijheid in Europa niet zo dichtbij gekomen. De Corona Crisis werd ook gezien als een inbreuk op onze vrijheid, met name als individu. Het betekende een bedreiging voor ons allemaal en daarmee waren we door het lot verbonden. Door de regels van de overheid om de pandemie in te dammen, voelden echter velen zich te kort gedaan en meer getroffen dan anderen in ‘hun’ vrijheid. De oorspronkelijke onderlinge verbondenheid transformeerde in verdeeldheid als gevolg van desinformatie, egocentrisme en ook door ‘angst’. Angst voor het onvoorspelbare dat ook nu rondwaart in Europa. Net als in 1940.

Solidariteit blijkt vaak een vluchtig begrip en wie zich verdiept in de Tweede Wereldoorlog ziet dat destijds ook lotsverbondenheid én eigenbelang om de voorrang streden tijdens de bezetting. Overleven was nummer één, elkaar helpen soms nummer twee en in verzet komen: soms wel, vaak niet. Alhoewel het gemeenschappelijke belang was om te overleven om in vrijheid te kunnen leven, was het moeilijk om een afweging te maken tussen eigenbelang (overleven) en gedeeld belang (in vrijheid leven). Tijdens de Corona pandemie stak dit dilemma weer de kop op. De huidige oorlog aan de rafelrand van Europa vertoont ook tekenen hiervan: in hoeverre willen ‘we’ Oekraïne steunen zonder in een Derde Wereldoorlog verzeild te raken? Wat is de prijs van ‘onze’ vrijheid die ‘we’ willen betalen?

Voor de Tweede Wereldoorlog vertrouwde Nederland, net als Oekraïne, op haar Neutraliteit. Tevergeefs. Na de capitulatie groeide in Makkum het georganiseerde verzet. Aanvankelijk voor onderduikers (onder leiding van Ds. Touwen en ondersteund vanuit de conservenfabriek van Tymen en Aart Van den Berg). Later, na de Melk of Mei-staking in 1943 en de oprichting van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten in 1944, groeide het verzet binnen de Makkumer ‘mienskip’ en werd een doorn in het oog van de Duitsers.

Door verraad heeft dit geleid tot de fatale razzia op 7 april 1945 waarbij zes mannen gedood zijn. Bij de bevrijding door de Canadezen vielen er nog eens vijf man en waren er ook burgerslachtoffers te betreuren. Allen vielen voor de ‘vrijheid’ en we voelen ons nog steeds ‘verbonden’ met hen. Daarom zijn we vanavond hier bijeen.

Wat is mijn verbinding met deze geschiedenis? Ik ben hier niet geboren noch getogen. Mijn band met het Makkumer verzet is mijn peetoom Jan: zijn en mijn tweede doopnaam is ‘Engelbert’. Dat was zijn schuilnaam hier. Nooit had ik gehoord dat hij hier ondergedoken is geweest met zijn Joodse vrouw, tante Jetta. Ook van zijn rol in het verzet wist ik niets. Hij heeft er nooit iets over verteld, iets wat je vaker hoort over mensen uit het verzet. Thomas Draisma, met wie ik bevriend was, vertelde mij ervan. Daarom ben ik hier: Engelbert Keman staat symbool – net als de gebroeders van den Berg, Ds. Touwen en de leden van de BS – voor de prijs die je betaalt om in lotsverbondenheid op te staan en pal te staan voor ‘vrijheid’. Daarom moeten we blijven gedenken op 4 mei. Zeker nu. Niet alleen de gevallenen, maar ook de overlevenden. Zij raakten vaak getraumatiseerd en gaven op termijn hun leven voor de vrijheid van anderen. Dat geldt ook voor mijn Oom Jan: hij werd nooit meer de oude.

Wat hun motieven ook zijn geweest, zij streefden allen op hun manier naar vrijheid in verbondenheid, solidair met het Joodse deel van de bevolking, verenigd in de strijd tegen de bezetter. Zij wel, maar velen bleven passief. Zoals bijvoorbeeld mijn vader. Even passief als wij nu wellicht zijn in het zicht van de oorlog in Oekraïne, de aarzelende opvang van vluchtelingen waar vandaan dan ook.

Echter, solidariteit betrachten in woord én daad is een voorwaarde om samen in vrijheid te leven. Dat was zo tijdens de Tweede Wereldoorlog, dat was zo tijdens de Corona crisis, en dat is ook nu zo met de dreiging van een patstelling tussen oorlog en vrede in de komende tijd die ons leven in vrijheid zal beheersen.

Dank u wel.